Entre lusco e fusco (10)

Mes de Defuntos
Rapaces, o labrego despídese; o gandeiro, nesta bisbarra, de momento, non. No sucesivo importaremos, ¡que divisas sóbrannos!

Nós, os que estamos en idade de testar, acollémonos á vosa audiencia para deixar constancia do noso paso polas agras de Castroverde. Para iso vaia por diante a nosa filiación: Somos os sucesores daqueles maiores, daqueles aos que Astete denominaba, Maiores en idade, dignidade e goberno. Pois ben, de presentados, acudirei ao refrán que afirmaba que, Pai vello e manga rota non son deshonra. Isto da manga rota non require comentario xa que os folgazáns, todos eles, conservan a roupa impecable, non precisan remontes. Isto ten a súa filosofía, o seu aquel. Un pai, un vello, e quen di un pai, á nai inclúe, ámbolos dous, nunca deshonran, nunca deshonramos, que se en algo desvariamos, ou se en algo nos torcemos ou disparatamos, tamén pode ser por culpa desa canle, dese rego sanguiño, cerebral, que seica se atoa cos anos. Por iso, máis que dos presentes, que sería unha certa egolatría, quero referirme neste mes de Defuntos aos ausentes, aos devanceiros, aos nosos vellos, aqueles que nos criaron, que nos educaron, que nos aconsellaron e coidaron; quero evocalos, aquí e agora, para dedicarlles a ofrenda dunha evocación colectiva, xunto co mozo lector, a todos eles, á súa memoria, á súa lembranza. E tamén, por extensión, a esta mocidade que nos aguanta tal e como somos, precisamente por vellos, cos anos en riba, que é do único ou do que máis presumimos, neste xúbilo tan xubiloso e tan honroso dos xubilados, dos cedentes do facho, dos dadores da testemuña xeracional.
-.-
A vida é unha carreira de obstáculos, unha ximnasia permanente, para competir, para manternos en forma; unha loita esforzada, unha proba de relevos. Recibimos o fachuzo no mesmo colo da nai, e despois, todo seguido, preséntase o pai, de consuno, para comparti-la crianza, primeiro nos brazos, e despois da man, sempre da man. Tras diso vén a escola, o ensino, os consellos, a carteira sempre aberta para subvir as necesidades de cada intre. Toda unha vida cedendo, dando, transmitindo, neste relevo xeracional, amoroso e permanente, que así é a historia, unha sucesión de crianzas abríndose paso, transitoria, transicionalmente, amparándonos nuns e amparando aos outros. Nesta panorámica, nesta transcendencia, canto digamos e fagamos ten algo de facho, ou mellor dito, queremos que teña, gustaríanos que o teña, que proporcione un certo estímulo ás xeracións relevantes. Dalgún xeito, máis ou menos explicitamente, estámoslles dicindo, Rapaces, xa vedes que aínda somos capaces de facer algo útil, e incluso cousas divertidas, aínda que alguén, por aí adiante, nos dea de baixa por obsoletos, por carrozas. A nosa historia, en tanto en canto factor estimulante, podería tabularse, podería concretarse, así: Criámonos nas miserias dunha guerra tan estúpida que ninguén se molestou en explicárnola, simplemente porque non tiña, non tivo, unha explicación lóxica, e partimos, procedemos, polo menos unha maioría, dunhas escolas miserentas, invernais, descontinuas, aquelas da pizarra de lousa, máis con iso e con todo, ou se cadra precisamente por iso, porque nos vacinou aquela austeridade estrema, espartana, de pan e touciño, fortalecidos, temperados, nunha serie de privacións, vigorizados naqueles acatamentos respectuosos, curtidos naquelas carencias nas que só sobraban as molleiras, fomos capaces de chegar ao que chegamos, o que chegastes, o que evolucionastes. Pois ben, neste relevo actual, con estes antecedentes, a nosa consigna nesta entrega do facho aos mozos, coido que pode ser, que debe ser, un prego, unha invitación, para que avancen, todos, un pasiño máis, para que nos adiantedes canto poidades, canto queirades, xa que vos elevamos, en parte co noso esforzo, ao andar seguinte, catro escaleiras, máis ou menos, catro zancos por riba de nós, así que é xusto, parece xusto, que nos pasedes, que levedes para adiante o voso propio paso, co honor debido, e así ata o relevo seguinte.

Certo é, tamén, que tivemos os nosos erros, as nosas caídas, catro desalentos, pero con iso e con todo esta xeración, a nosa, a dos vosos vellos, nacida, criada, nas miserias ás que aludín, fixo, fixemos, certas valentías, que ben nos decataremos diso a pouco que lembremos, que sopesemos, o noso balance, partida por partida. ¿Quen se lembra, hoxe, de que na nosa infancia, moitos de nós, estivemos nos terróns, queimando nas tolas, enzoufados de cinsa, que non hai praia no mundo que poña a un tan moreno, por non dicir, negro? ¿Quen sopesa, quen valora, aqueles esforzos, as sachas sucesivas, interminables, as decrúas do monte e das chousas, os nabais correúdos, a gadaña, as segas, as mallas poeirentas, aquel puxa puxa, de verdadeiros titáns, para arrinca-lo esterco dunhas cortes fondas e cheirentas, atafegantes? Os carretos, case que permanentes, mañá por noite; as aradas suorentas, cos cadullos ata o mesmísimo marco para aproveita-las terras; faenas monótonas, aburridas, falando coas vacas, só coas vacas: Ei, Marela, non perdas o rego. As leñas, os estrumes… Todo iso fixemos, que de aí vimos, e a partires diso evolucionamos, sen outros luxos máis que o de botarlle pan ao caldo, e pan houbese. Pero se avanzamos, se triunfamos, non foi só coa forza física, senón, e maiormente, cos azos recibidos dos nosos entregos, coa forza do seu razoamento estoico e laborioso, exemplar, corrector, alentador; por ende, estes méritos hai que compartilos, en xusta correspondencia, con aqueles patrucios, cos devanceiros, así que, como se trata de talentos prestados, mellorables, transmisibles, aquí nos tedes os vindeiros, dispostos a seguir co facho instrutivo mentres nos quede un chisco, un lumen, de lucidez.

Xubilados do corpo, si, pero da mente, non; por iso coidamos ter a obriga de servir de estímulo transmisor, transcendente, sen decaementos, ata que nos chegue a hora do transo, ata que nos incorporemos, nós tamén, que é lei de vida, ao paraíso do eterno descanso. Daquela, nese feliz reencontro, dirémoslles aos nosos, aos que nos precederon, AOS QUE NOS ESPERAN, ao pai, á nai, aos avós, aos veciños e parentes, coa satisfacción do deber cumprido, Aquí estamos, que ata aquí chegamos, pero, nestas chairas verdes da nosa Galicia, na que aramos ao dereito, todos nós, porque seguimos as vosas regras, os vosos consellos, tal cal. Daquela, para virnos, fixemos, deixamos feito, un testamento, público, aberto, estimulante, ao estilo voso, xa que herdamos, e agora legamos, os vosos afáns, os vosos consellos, ¡todo un Patrimonio!, á xeración seguinte, cedéndolles o facho dunha fidelidade sostida, inveterada. Para constatar que nada perdemos, que nada se nos foi das mans, que nada se nos esqueceu de canto nos ensinaron aqueles maiores, aqueles devanceiros, tan ledos e tan sufridos, drogados do traballo, só do traballo, incomparables, meus pobres, que ata se foron ao alén, os anteriores, sen o goce dun modesto retiro pecuniario, pídovos, nesta evocación, un aturuxo, un urro, ben forte, para que non esmoreza esta cultura rural, enorme, polifacética, herdada, transmitida oralmente, da que tan pouco se leva escrito porque non hai quen sexa capaz de abarcala, de sintetizala, nin sequera nesta idade dos ordenadores.

Pídolle a esta xuventude, a do noso relevo, que sigan oufanos, con crise ou sen ela, e que ufen, de cando en vez, en memoria dos nosos defuntos, dos seus testamentarios.
-.-
O falso cerralleiro
Despois de cear connosco, na mesma mesa:

-Apetéceme durmir nesta banca, aquí diante da lareira, pero, aínda que é ancha, con unha media volta, igual baixo ao chan, así que, se non lles importa, dareille para atrás, e durmo nun feixe de pallas do seu palleiro…

O avó deulle o práceme, pero meu pai puxo reparos:

-Primeiro imos rezar o Santo Rosario, que sempre o rezamos en familia, e aínda que vostede non é da nosa, polo feito de telo albergado, así o consideramos. Todos temos defuntos, e vostede non vai ser unha excepción, que vén de Adán, igual cá nós, así que…, Pepiño, alcánzame o rosario, de aí, da espeteira; quitemos a pucha e comecemos: In nómine Patris, et Fílii, et Spíritus Sancti …

En latín, por suposto, ¡tan ben que o dominaba! Despois do rosario foi a avoa quen falou:

-Señor, señor Cerralleiro, que aínda non nos dixo o seu nome…

-Manuel, que é como nos chamamos a metade dos cerralleiros de Riós; como se dicía de nenos, para servir a Deus e a vostede!

-Íalle dicir, señor Manuel, que teña coidado, non se lle ocorra escaravellar no remol, que poden saltar muxicas, e quéimanos a casa, que xa ve que é a casa dun pobre, mais, para nós, por ser única, a mellor do mundo!

Despois dun ratiño de conversa, precisamente cando miña nai acabou de muxir as vacas, meu pai de baixarlles uns brazados de feo, a madriña de levarlles unha mantelada de millo aos porcos da ceba, e parou o avó de atizarlle ao caldeiro, vendo o Cerralleiro que aquilo tiña ambiente de irnos á cama levantouse para saír pola palla do seu camastro; a avoa acendeulle aquel farol de gas, que, ao estar tan caro e tan escaso o combustible, sempre receaba utilizalo:

-Non, señora, por min apágueo, que teño esta lanterna de pilas. De paso que vou ao palleiro, botareille unha ollada ao burro para afrouxarlle o ramal e que se poda deitar, que o teño atado diante do ripeiro, diante da herba, segundo vostedes me mandaron facer.

Como tardaba en volver, tanto do palleiro como da palleira, fómonos á cama, deixándolle a porta aberta para que entrase ata a cociña. Ao día seguinte, cando nos levantamos, do cerralleiro nin rastro, que incluso recollera a palla, varrera a cociña, e se levara aquel saco gordísimo de durmir, que nunca un vira ata daquela, que logo parecía unha almofada moura; aberta por unha cabeceira, iso si. Ao reunirnos para a parva, todos tiñamos ganas de comentar aquela visita tan…, especial! O primeiro foi o avó, que me dixo:

-Agora, que xa se foi, cóntanos polo miúdo o que che preguntou, daquela, mentres nos amañaba esa tina e mailo paraugas, que eu non quixen achegarme desde que descubrín o seu disfrace; a ti pouco che podía sacar, pero comigo igual notaba algo!

-A cousa comezou cando me preguntou que onde tirabamos as latas das conservas, que lle viñan ben para facer con elas cravos das potas, eses que lles pon ás chapas de cubri-los furados. ¡Dábame un real por cada unha que lle trouxese, pero só atopei unha, aí nas silvas de tras da caseta de Daniel, desas sardiñas tan grandes que comemos na Coresma, así que só me deu un, un real, este! Foi precisamente cando meteu a man na chaqueta para quitar a moeda, daquela que medio retorceu o corpo…

A cousa fora así: despois de mil preguntas, algunha tan boba que nin que quixese quedarse a vivir no lugar, e por iso preguntaba os cen preguntares, de tódalas casas, de todas as persoas, cómo eran, de qué vivían, se ían moito á tenda, ¡eu qué sei!, pasou ao das latas. Xa coa moeda na man fun para xunto de meu padriño, que saía para ir busca-las vacas, que caía a noite e tiñámolas no prado das Cavozas; para aló fomos, e polo camiño díxenlle: -A ese home pásalle coma ao seu paraugas, coas ballenas rotas, que se lle saen as costelas, polas costas.

O padriño, parándose e mirándome fixamente:

-Pero, qué dis?

-¡O que oe, mesmo pola parte do sobaco, do da esquerda!

-¡Xa me cheiraba a min, xa!

-¿Padriño, qué lle cheiraba?

-¡Que ese fulano é un Garda, un Garda Civil, con pistola no sobaco, disimulada coa chaqueta!

-Padriño, non traía tricorne…

-¡As espías andan disfrazadas, e ese fai de cerralleiro porque o foi de rapaz, seguro, pero agora é garda, e mándano polas casas, para espiar se acubillamos fuxidos, que por iso tiña interese en comprobar o consumo de latas de conservas, que é unha proba de que hai invitados nas casas, unha delas!

-¡Condenado espía…! Por iso preguntaba tanto, e por iso leva pistola; por iso alarga o tempo, e se queda a durmir, con só amañar dúas potas, unha tixola, e un paraugas…; iso si, cigarro tras cigarro!

-Si, neno, pero non te tente o diabro contalo na escola, que nin cho van crer, e tomarante por imbécil!

Así morreu o conto, aquel conto que nada tiña de conto, ¡ou si!, pois, aos poucos días, nunha casa da parroquia, o mesmo espreitón, coa teima das latas de conservas descubriu que acubillaban fuxidos, e…; ¡detrás viñeron as mortes, aquelas mortes que tanto buscaba un simple cerralleiro, aquel dos remendos nas potas, ou máis exactamente, aquel cerralleiro dos ataúdes!
-.-
Sublata causa tóllitur efectus
Listas abertas, sobre cerrado
Sublata causa tóllitur efectus. Quitada a causa, desaparecen os efectos. Xa o sabían os romanos, que o aprenderon dos gregos, pero como aquí á Península aínda non viñeron…! A verdade é que si viñeron; viñeron, roubaron e procrearon, pero aos seus descendentes entrounos a amnesia.

Díxolle Franco ao Ministro que obxectou, en Consello, que non se apresurase en viaxar á inauguración de Tal pantano…, porque aínda estaban en obras: No es eso lo que dicen los periódicos, así que, lea más y viaje menos! Traducido ao presente sería: -Votante, non te molestes en escudriñar as listas…, que xa están feitas, feitas e pechadas! -Pero eu quero darlle a miña confianza a quen estime máis honrado, honrado e capacitado… -¡A selección xa esta feita, así que, españolito de a pé, vota, ou abstente, que é a mellor forma de beneficiar coa Ley D´hont aos que van en cabeza! -Non quero dar poderes a descoñecidos… -Se tan desconfiado es, vai votar a Finlandia, a Suíza, a Italia, ao Brasil, aos Estados Unidos…, países tan atrasados que aínda non aprenderon a pechar as súas listas.
-.-