De pura cerna (49)

O meu perfume favorito
Xa en Burgos, convertida esa cidade metropolitana, centrífuga, irradiante daquela conquista, da medieval, tan lóxica por outra parte, nunha ilóxica central loxística da nova reconquista, coa particularidade histórica de que os mouros de Franco tamén se concentraron, tamén partiron de Sebta, naquel convoi, actualizado, do Estreito:

-Collíchesme matinando no meu sino, nos meus perfumes, que non me libro dos cheiros: Primeiro foi aquela corte, das ovellas e das cabras, na aldea, na miña casa, que me toleaba, tanto polo esterco en si como por ter que muxi-la facenda para facer queixos, minorándolles a dieta aos recentais, que ben que me doía facelo. Fuxín daquilo, daquelas cortes, e atopeime en Cuba medicando á Queta e á Robynia, asemade, cuns potingues que apestaban ao xofre desinfectante da súa composición. Voume despois para Marianao..., xa che dixen, a repoñerme no campo, -explicaba así a súa estancia cos tíos de Nicasio-, que na Habana non me atopaba ben de saúde, e daquela, ¡ala!, botica na casa; ou máis ben, botica –laboratorio, que tío Bernabel onde non tiña, onde non había, onde non estaba inventado, discorría, experimentaba, el, el mesmo, cun acerto asombroso. ¡Aquel home era xenial; de haber tido unha preparación académica...!

-Chegas a Madrid, ¡e farmacia ao canto! –Agregou Rodrigo, seguíndolle o fío.

-¡En efecto! Así que, de cambio de vida, ¡nadiña, nunca! Outra vez medicinas, ¡que nin que eu fose o feiticeiro da tribo! Caso..., aquí, co meu Rodrigo, co meu Cid, que me leva á Coruña, ¡a cheirar oucas e marisco! Sen saír destas, ¡chis-pum, fogo! ¡Pólvora que cheira, que entra no mesmo hotel, cabe daquel obelisco de lembranzas bélicas! Fuximos da Coruña, que che estaban botando o anzol aqueles farmacéuticos, aqueles militares de non sei cantas estrelas, ¿e total, para qué? ¡Para subirnos a un tren, a un mixto, que de mixto só tiña o nome pois era realmente un mercancías; e alí, medio agochados, medio disfrazados, subornando a destro e a sinistro, ou máis ben aos sinistros, contándolles aquela historia tan peregrina, ¡polo camiño inverso das peregrinacións!, de que eu era cubana, e ti o meu secretario, cun deixe fonético horroroso, que nunca vin peor teatro có teu, e que íamos a Burgos para ve-la túa familia, despois da nosa peregrinaxe a Santiago, a por indulxencias, retornando para Cuba seguidamente. Ben pensado, para improvisar, vales, que non precisas apuntador. O meu home é un galán excelente, un dramaturgo frustrado, pero niso de moldear as vocalizacións, os acentos, os deixes..., ¡un desastre! ¿Por onde ía, que me perdín?

-Muller, aquilo do tren, que nos pareceu un mercancías do peixe e resultou un transporte, unha corte do gando..., ¡para Barcelona, que aínda non chegou hoxe, que non lle deixaron pasar do Ebro! –Rodrigo ríase recordando aquelas peripecias, dramáticas e chuscas, todo á vez.

-¡Iso! En Lugo veña cargar xatos esfurricados; tamén os xatos, tamén, que aqueles días, en toda España, o ventre andou lixeiro, ¡para todos! Xatos cheirentos, cargadiños de moscabeiras, e nós, na cabina dos xateiros, sen apenas baixarnos nas estacións, nin sequera para mexar, que o facíamos dándonos as costas, naquel curro, por se sospeitaban de ti, e te militarizaban antes de chegar a Burgos. En Lugo, en Monforte, en Ponferrada, en León...; e así ata Palencia, ¡que miúdo calvario de non sei cantas estacións! Pero non rematan os cheiros, ¡que va!, que agora, aquí en Burgos, meu Alférez de Sanidade, esta roupa insá, estas batas que traes... ¿Pode saberse qué fabricades nese laboratorio, nese cuartel? Algo que leva xofre, seguro; ¡outra vez o xofre, que isto cheira..., a puro inferno!

-Rapaza, se é de broma, ¡aceptado! ¿Ou prefires que non cheire? Telo fácil, que me vou coa columna de Aranda, que aló, na fronte, xa sabes, ¡Alférez Provisional, cadáver efectivo!

-Tampouco é así, Rodrigo; pero non estaría mal que vos instalen uns autoclaves de desinfección..., ¡para esta roupa!

-Mira, nena, de corazón cho digo: síntoo por ti, pero a min estes cheiros non me molestan, que a miña pituitaria é máis basta cá túa. O que si me molesta é loitar con esta panda de enchufados da retagarda, aquí, ás beiras do Cuartel Xeral, neste Palacio de la Isla, que teñen, e temos, tódalas seguridades posibles; ¡iso a maiores! Deses condenados, deses fillos de papá, por non dicir outra cousa deles, maldito un hai que saiba ler, a dereitas quero dicir, unha receita, unha fórmula, un petitorio de subministres... ¡Son uns irresponsables, uns asasinos; polo menos, en potencia!

-Rodri, cariño, non te excites; bótalle paciencia, e trata ben a eses soldadiños; ensínalles... Faino por min, que así empecei eu, en Marianao, ¡ata que me afixen á letra dos médicos! Esta guerra, polas trazas, aínda está empezando, e xa verás cómo terán tempo, abondo, para aprender esas lecturas...

-¿Galeguiña, sabes que...? –Rodrigo deixou ceibes aqueles suspensivos.

-¿Que? ¿Que de qué?

-¡Nada; borra; era un pensamento absurdo, que se me veu á chola, de desesperado!

-¿Absurdo, por qué? En ti, meu amor, nada atopei que sexa absurdo, nunca; ¡nin absurdo nin contraditorio! ¿Vas ter reservas comigo? –Desde que formulou aquela observación, ou máis exactamente antes de rematala, xa se arrepentiu, absolutamente, pero, ¡estaba no aire! Non, ela non; ela non podía falarlle naqueles termos... ¡Tería que controlarse; aínda máis!

-Entón, neste dilema, terei que dicircho, que non son capaz de ocultarche..., ¡nin sequera as miñas parvadas! Pero a continuación, borra; ¡ou rompe o encerado! –Rodrigo, indeciso.

-¡Dime, amor, que estás merecendo un bico; outro, meu burgalés cumprido!

-Pois si, voucho dicir, que incluso podería servir para que afrouxes esa tensión que te consume, eses nervios..., ¡sempre a flor da pel! Matinaba que se te agregasen á Farmacia Militar, como Enfermeira... Desas damas, xa sabes. Daquela non te librarías dos cheiros, pero pasarías o tempo algo mellor. Eu proporíate para tradutora das receitas; e dos pedidos... ¡Algo así! Seríasnos moi útil escribindo en cristián lexible, á marxe ou debaixo, o que realmente se quere, o que realmente se receitou. ¿Que che parece? Como idea, só para pensalo..., ¡digo!

Herminia nin vacilou pois a súa inactividade, para quen nunca a tivo, para quen tanto tiña en qué pensar, resultáballe abafante, que xa se vía a un paso da loucura, en completo desespero.

-Nunca se me ocorrera tal cousa, pero si, ¡con mil amores!, que se cadra podo ser útil, niso, e se son útil, daquela igual anticipo esta guerra, igual apresuro o seu remate, poñamos que, ¡en trinta segundos! –Para Herminia, interminable, eterna, e iso que por entón aínda estaba comezando.

-¡Non pode ser...! De ben pensado..., ¡imposible! –Retrocedeu Rodrigo.

-Why, mine Carroty? –Gustáballe apelar ao inglés para facelo rabiar.

-Because...! Borra, nena, que non son capaz de seguirte se te pos con inglesadas, que tamén me gañas niso; e déixate de chamarme cenoria, que por dentro estou negro, ¡por tantas cousas, que xa derivo ao disparate! Pensa que aínda que estamos na retagarda, unha retagarda máis aparente que real pois ben cerca temos as frontes, a estes mozos, que hoxe están aquí, e maña...; ¡mañá poden quedar nun barranco, aetérnum vale, neses convois dos subministres, ou de mil maneiras, que os riscos empezan aquí, aquí mesmo, cabe do Arlanzón! Mira, sen rodeos, que se teñen ocasión de violarlle esta morenaza ao Alférez Hinojosa, ¡os máis deles, tan panchos! ¡Non sabes ti qué fera, qué violenta, se volve a xente cunha pistola na man!

-¿Tan irrespectuosos, tan agresivos son; ou dis iso para terme en casa, coma se fose a Jimena do Cid, cun cinto de castidade, facendo que durmo neste sofá? –Herminia víaos extraordinariamente novatos, curtos, atemorizados; ¡case todos procedentes de aldeas, que os da cidade ben que se enchufaban nas inmediacións do seu fogar!

-¡Imaxínate! Nos campamentos instrúenos para arrasar todo o que se lles poña por diante; ¡daquela, canta máis beleza atopen, máis pracer tiran da súa destrución!

-¡Logo eses atacarán de arriba para abaixo...! –Fóiselle a imaxinación aos lobos do seu subconsciente.

-¿Que dis; qué musitas, así, ao baixiño?

-¡Nada, que agora a parvada foi miña! Pensaba..., iso, no mapa, que máis ben avanzamos cara ao Sur, ¿non si? –Saíu por onde puido da súa propia trapela, da súa propia impertinencia.

-Pois, non, non exactamente, que o Plan Estratéxico levaranos máis ben cara ao Leste, a Levante, que o teu Franquito aínda non se atreve con Madrid. ¡Pero disto, cremalleira, que non o perciba o inimigo!

-Por min, perde coidado, que eu, malos pensamentos, e menos deses, non teño.

-¿Que non qué? ¿E se quedases viúva...? Galeguiña, diso non temos falado; debe ser o único que nos queda por acordar, ¡e como estamos en guerra...! –Rodrigo, metade en serio e metade en broma.

-Ese evento, aquí en Burgos, non pode ocorrer, pero se eu quedase viúva, só me namoraría do xeneral Aranda.

Rodrigo riuse a pracer, aínda que sen entendela ben.

-¿Dese vello, dese barrigudo? ¡Decepciónasme! ¡Vaia, muller, tes menos gusto do que pensei!

-¡Vello, ou non, gordo ou fraco, cáeme ben, e non esoutros desaforados que por aí andan, bravucóns e fachendosos, sempre de rolda para ver qué conseguen do Cuartel Xeral..., que se teñen por Xulio César entrando en Roma, daquela cando volveu das Galias!

-Que eu lembre, ao Aranda só o viches de cerca dúas veces, e para iso saudounos coa man na viseira... –Repasou Rodrigo.

-Non, non é por iso; é polo que contan del, do ben que trata aos soldadiños, aos meus, aos galegos. Din que se para a falar coa tropa, ¡e dada a súa graduación xa é un milagre!

-¡Vaia, saíu a masonería galega, a fraternidade racial: irmandiños, ou como se diga! Pero non parolemos máis, que isto é falar por non estar calados. Non che dou permiso, e punto redondo, que nesta zona, na Nacional, non rexe o divorcio...; ¡nin esas libertinaxes do outro bando! Voume ao laboratorio, que é ben certo que, dum Romae consúlitur, Saguntum expugnatur! (Significa que, mentres discutían en Roma o que se ía, ou debía, facer, Sagunto sucumbía).

-¡Machista; fachendoso! ¡E iso que non levas faixa...!

-¡Inglesa, sufraxista americana!

-¡Latino! A propósito, ¿que dis qué pasou en Roma?

-Nada, muller, case nada; vén a conto porque mentres se delibera, ou se deliberaba, naquela Roma centralista, ou neste Burgos dos Césares, dos Cides e dos Arlanzas, que non do Tíber, o teu admirado Aranda se cadra vai camiño de Sagunto, e daquela hai que mandarlle menciñas, que medicinas, o que se di medicinas, temos poucas. Mandarllas a tempo, esas medicinas, digo, ¡para que siga tendo, tendo e recuperando, carne de canón! ¿Enténde-la cousa, mon amour?

-¡Políglota, bobo, militarote! –E colgóuselle do colo para bicalo.

-¡Preciosa; miña dona preciosa! ¿Non se di así? –Coa mesma, deulle un belisco agarimoso nas cachas.

-¡Si, máis ou menos! Anda, dáme outro, pero outro bico, que me quedo aquí, sexa en Burgos ou en Cardeña, mentres ti te vas, disposto a reconquistar Valencia, contra ese Yusuf do turbante! O anacronismo, o desconcertante, é que, agora, nesta guerra, os do “turbante” están cos do Cid, ¡que tampouco é burgalés, senón ferrolán! O que a min me importa é que o verdadeiro Cid es ti, meu amor, ¡e ti si que es burgalés, un Álvar Fañez, un burgalés cumprido, cumprido e cumpridor! Pero sigamos avante, como din os mariñeiros: Ti, cos teus medicamentos despiolladores, ou despiojadores, que eu, mentres, farei calceta, ¡para que non pasen frío no Moncayo eses galeguiños do meu Aranda!

¡Madriñas de guerra, de tódalas guerras, que nesta tamén as houbo, nos dous exércitos, nas dúas frontes, pero teñen o panexírico sen facer, e ben que o merecen..., en verso! ¿Que se lles pode dicir, qué se lles pode cantar, a esas donas, as máis das veces descoñecidas do propio infante amadriñado, dese infante orfo, levado, que non ido, á guerra, a calquera delas, a tódalas guerras, que recibiu da súa respectiva unha foto, uns calcetíns, unha bufanda, unhas luvas, e acaso un poema, sempre con un ósculo no reverso da postal, ou da foto, indicándolle, recordándolle ao seu coello de monte, encovado na súa trincheira, que alguén, na retagarda, aquelas mulleres dos suspiros a distancia, comprenderon e comprendían, un pouco máis a cada momento transcorrido, aquel tráxico, aquel nefasto existir, tan nefasto e tan solitario que, se non avanzaba co fusil montado, matábano os seus, os propios xefes, pero que tampouco podía avanzar, ás veces, nin sequera un palmo, sen traizoa-las madriñas dos fusileiros contrarios?

Xa que nos referimos a esas enfermeiras da soidade bélica, para empezar empecemos tomando conciencia do que é a propia soidade en tempos de paz. ¡Como non será nunha zona de guerra! Por poñer un exemplo, para esta evocación, podemos partir destes versos de Fernán-Vello, e que faga a elevación emotiva, a bélica, o propio lector, que eu négome, en redondo, ¡para non lembra-las miñas, as miñas propias guerras, aquelas de Ifni, anos 1957/58!

Na vida a soidade pode ser a mesma vida,
a chuvia, as árbores, a terra,
a cidade, o outono,
unha muller sen corpo,
unha palabra
... sen lugar e sen tempo.

¿Pasarán?
Herminia non chegou a enrolarse como Dama de Sanidade por culpa daquelas esixencias de Rodrigo: Para que te movas con máis liberdade e o podas deixar, se tes complicacións coa miña xente, -lle dixera, -pero si que foi aceptada polo Mando para que acudise, a cotío, en estimada colaboración, que se di sempre, de forma rutineira, aínda que non se contemplase como tal, de tres a catro horas, diarias, aos laboratorios onde traballaba o alférez Hinojosa, para mecanografar receitas e outros documentos de lectura dubidosa, así como para traducir os prospectos de medicamentos recibidos doutros países. O de Herminia era o inglés, e naquelas achegas predominaban os produtos alemáns e italianos, pero habida conta das etimoloxías, con dicionarios, e con bastante paciencia, doses enormes dela, algo conseguía dilucidar.

En compensación facilitáronlles un apartamento, requisado a un maldito rojo, que o abandonara previsoramente, ao comezo da guerra; concretamente no Paseo do Espolón, así como unha licenza, un permiso, para que compartise mesa e manteis co seu home na propia Residencia de Oficiais, librándose así da cociña e da compra. Con aqueles enxaldes, a Cubanita, que era como lle chamaban en Burgos, denunciada por aquela graza exótica que conservaba da súa estancia no Caribe, aínda lle sobraba tempo para aburrirse soberanamente; iso á parte e ademais da súa obsesión, permanente, día por noite e noite por día, por investigar algo, sequera algo, acerca da situación familiar: ¿Neves, Nicasio, a súa afillada...? O feito de non recibir noticias, tal que de Cuba, que lle escribira pedíndollas á Merche, á viúva de tío Bernabel, confirmáballe que seguían en Madrid, con toda probabilidade; ¡vivos ou non, pero en Madrid!

Naquelas datas, falando con Rodrigo daquel tema recorrente, ineludible:

-Onte dixéchesme que en Madrid todo está enzoufado con letreiros que afirman que non pasaremos, que non entraremos para liberar a Capital; que seica é un dito da Pasionaria, co que fixeron letreiros e carteis... Impresionada por iso, estiven matinando, ¿como é que se sabe tal cousa, unha cousa tan nimia, e que eu non consiga saber, nin sequera iso, se os meus están vivos?

-¡Muller, o Servizo Secreto, os espías, a Quinta Columna...! Pero esa nova seica a trouxo un prisioneiro que colleron nalgún punto da fronte. A min contoumo Carballeira, un Alférez Médico, paisano teu, que casualmente está adscrito a non sei qué Unidade do teu admirado Aranda.

-Rodri, ¿pode haber..., iso; prisioneiros..., voluntarios?

-¿Muller, qué dis? ¿Prisioneiros, voluntarios?

-Si, claro; por exemplo, mozos, homes que veñan a tan cerca das nosas trincheiras que se deixen coller. Oín dicir que incluso, ás veces, os nosos van falar cos roxos, en terra de ninguén, para conseguir cousas, e incluso para facer trocos, concretamente para conseguir librillos de papel de fumar, daqueles de Alcoy.

-Ocorre, si; ¡moitas veces! Maiormente en puntos nos que a fronte está paralizada, estancada... ¡En su lugar, descanso, que din os de Infantería! Tamén están eses que se pasan ao inimigo, os que se veñen connosco, con Franco: uns, por afinidade política, ou porque os persigan os rojos; outros, porque apostan a cabalo gañador..., ¡e cren que seremos nós! Un bo síntoma é que para aló, agás daquela, ao principio, non hai noticias de que se vaia ninguén..., ¡desta Zona, da Nacional!

-¿Pásanse ao amigo, ou ao inimigo?

-Herminia, non me tolees... ¿Que máis dá? ¡Pásanse, e xa está! Déixate de retrancas galaicas e fala con franqueza... ¿Que queres dicir; qué máis queres saber?

-¿Cárgante os galaicos, non si? ¡Tantos que hai por aquí, que media Castela está invadida por nós, por segunda vez, pois a Corte de León galega era, da vella Gallaecia! ¡Outra cousa: Que a metade dos mandos, ou máis, galegos son! Con Franco, se realmente é galego, galego fetén, que o dubido, así, por cousas, ben conformes están estes paisanos teus, que ata van á Catedral, ou iso din, para pedirlle a Deus que dure esta guerra, que se alongue, ¡que nunca mellor viviron os de Burgos, nin tanto diñeiro gañaron, tan ao doado!

-Muller, por aí vas ben, que ese Franco non é tan franco como foi o noso Cid, ¡e mais apelidábase Díaz de Vivar! ¿Ves como tamén sei retrucar, retorce-las verbas, se me dá por aí?

-¡Parvo, máis que parvo! –Fíxolle unha carantoña. –Iso do noso Franco non alude á franqueza senón ao seu patronímico; acaso porque descenda daqueles francos, de Francia... ¡Xa sabes, godos, ostrogodos, francos, burgundios...; ou mesmo peregrinos francos que viñan a Compostela, e algún quedábase, que tamén podería ser!

-¡Esta galeguiña é unha caixa de sorpresas! ¿Les moita Historia neses libros da Residencia?

-¡Historia e Socioloxía; algo de todo! Igual que fan os nenos coa enciclopedia... Como son autodidacta, que se di, pois eu, que empecei a estudar moi tarde, e ando atrasada, fágoo así, un pouco de cada materia, para saber o por qué das cousas, o por qué dos conflitos, ¡que iso apaixóname! Este día estiven lendo aquilo de Bellido Dolfos, aquel caso da porta secreta de Zamora...¡Chamáronlle treidor, pero o caso é que resolveu unha situación enconada, ou como se diga, un cerco no que seguro que só pasaban fame os pobres, os máis pobres!

-Maruxiña, ¿sabes que na guerra e no amor vale todo; sabíalo?

-Mira, Rodri, hoxe, que estás de bo humor, vouche confesar unha matinación; ¡unha de tantas! Estiven lembrando que Mrs. e Mr. Merton, ata que eu souben inglés, non se recataban de rifar diante miña..., ¡en inglés! Pero a partires diso, desde que notaron, ou descubriron, que os entendía, daquela mesmo deixaron de lado aquelas precaucións, e ás veces ata discutían en castelán..., ¡como para facerme xuíz das súas rifas!

-¿Iso qué ten que ver con nós? ¿Cando che discutín...? ¡Eu, digo! –Rodrigo a cincuenta leguas dos pensamentos íntimos da súa dona; e a outras cincuenta de Madrid, que era onde vivía Herminia, onde seguía vivindo, a cotío, mentalmente, ¡coa imaxinación, obviamente!

-É para que razoemos esta experiencia: Se eses liberados, ou en definitiva, calquera que se pase para aquí, para esta Zona, trouxese recados, no peto, tal que papeliños envurullados, coma quen non quere a cousa, tal que se fosen receitas usadas, firmadas por eses Médicos estranxeiros que seica están nas Milicias rojas..., simulando tratamentos, especificacións, posoloxías, doses de preparacións que teñan que ser elaboradas por un farmacéutico..., etcétera. Todo nese plan, pois, que, de ben lidos eses papeis, de ben traducidos, tal que no Estado Maior, ou onde fose, daquela podían darnos, pasarnos, informes valiosos, secretos, deses que vaia obtendo a Quinta Columna..., ¡se é que existe, que xa empezo a dubidalo!

-¡Herminia, non xogues coas armas secretas! ¿Que sabes ti da Quinta Columna? ¿Non andarás por aí, de rexouba, con esas desocupadas, coas mulleres dos Xefes, máis chulas e máis fofas que un montón de cabazas, moitas delas?

-¡Sei o que é público e notorio, que en todo Burgos só se fala das cousas da Guerra! Tanto presumir, tanto dicir que Madrid está para caer, que hai que pensar no abastecemento da capital, prepararse para abastecela de lonxe, porque é indefendible, insostible; tanto pasear as xilabas por Carabanchel e pola Cidade Universitaria, como fixo o meu paisano, Tella; columnas de Asensio, Delgado, Barrón..., preparadas para o asalto final. Bombardeos masivos, que a min parécenme contraproducentes, á parte do que me alarman pensando que a miña xente vive no máis céntrico de Madrid, na zona da Gran Vía, e todo iso só pode servir para incitalos a unha defensa desesperada, numantina... Mira, Rodri, a desesperación dá forzas, tíraas da nada, emerxen, nin se sabe de onde; ¡que cho digo eu! E non mencionemos a ridiculez deses altares portátiles que mandaron preparar estes listiños do Estado Maior para celebra-las primeiras Misas de campaña sobre das ruínas de Madrid..., ¡para excomunga-los comunistas, supoño! Ridículo, meu Rodri; ridículo e carísimo: en tempo, en costos, en vítimas inocentes...

En definitiva, que non sabemos nada, nada de nada; eu, polo menos, non, que ben que me desespero por ter novas dos meus, pero aí, nese Cuartel Xeral, tampouco saben nada, nin saben nin atopan fórmulas para saber, todos in albis, que ás probas me remito. ¿Que sabemos, ou que saben, de cómo funciona a JDM, esa Junta de Defensa de Madrid, que se dixo aquí, a ambos lados do Arlanzón, que era unha Comisión protocolaria para dárno-la benvida...

¡Rodriguiño, esta guerra, por moito que digades, ten máis de ataque de lobos que de pillerías de zorro, nun país de zorros, que ben llo demostramos ao Napoleón, que o vencemos máis ben con golpes de golpe, con golpes de man! Unha guerra de mediados do XX e estana facendo cos fusiles e coas técnicas marroquís do século XIX! ¡Claro, desta parte, diríxena os africanistas; e da outra, obreiros da construción, cargados de razón pero desunidos, sen ferramentas nin estadas! ¡Pánfilos, que todos eles, uns e outros, son más pánfilos có Pánfilo de Narváez!

-¡Ti faríalo mellor, seguro que si! –Burlouse dela Rodrigo, sobordando sarcasmo, estalando de machismo.

-Non sei se mellor, pero, de posta en Madrid, tal que na nosa farmacia, daquela daría, amañaría, falsificaría receitas..., ¡para pasa-los datos! Receitas mal escritas, coma esas que manexamos aquí, no laboratorio; ou peor aínda. Escritas en inglés, incoherentes, contrasinadas..., que ben sabes que algúns médicos poñen contrasinais cando se trata de darlle só bicarbonato ao enfermo incurable. ¡Placebos, xa sabes! Algo hai que facer, pero con eficacia, salvando vidas...; ¡que son vidas humanas, meu Rodri! Hai que acabar con eses tiroteos, con eses bombardeos, ¡que só serven para que este país non levante cabeza, nin a cabeza nin os edificios, polo menos no que queda de século! Ten que haber defensas, fábricas, comunicacións, cousas importantes, que afoguen á República, pero só á República; como Institución, digo. Hai que estragar iso, pero só iso, todo o que sirva para non alonga-la guerra. Esfargallárlle-lo niño ás cobras, pero non mata-los paxaros co canón, que xa os matan elas, as mesmas cobras..., ¡a pouco que se abaixen ao chan! Meses, meses enteiros, dicindo que cae Madrid. ¿Para cando? ¡Para a semana, sempre para a semana..., para a próxima! ¿E qué? ¡Pois que di esa Pasionaria, tan pancha, que non pasaremos...! Nin pasamos nós, nin eles poden saír do seu buraco. ¡Isto e maila Guerra dos Cen Anos, por aí se van!

-Muller, esa idea, esa artimaña das receitas, como hipótese de traballo...; ¡pero ti, tranquila, a durmir, que mañá volve a ser día de garabullos, como di túa curmá! Para estas cousas, para discorrelas e para facelas, xa están os de Información, eses de Cifra, todos eses, que viven coma Deus, que ás veces nin se sabe se fan algo ou se andan xogando ao escondedoiro. O noso é tratar de curar a eses desgraciados que chegan aos hospitais con só media vida, agonizando da outra media. Lémbrate daquilo das vodas de Caná: ¿Que non teñen viño? ¡Muller, a ti e a min, qué!

Herminia seguía coas súas maquinacións, abesullando posibilidades:

-¡Pois eu sabería facelo..., mellor cá eles! Polo que vou observando, non hai home capaz de infiltrarse coma unha muller, e para iso non fai falta seducir a ningún xefe, que unha simple limpadora dun Ministerio pode indagar canto queira, ¡sabendo ler!, que os homes coidan que as limpadoras non saben, e sempre queda algún borrador nas papeleiras, poño por caso. Sodes barulleiros e xactanciosos..., ¡e iso que as mulleres levámo-la fama! ¡En definitiva, torpes e brutos! Ben se ve aquí: tantos meses que van de guerra, con Madrid, coa Capital, aí abaixo, tan cerquiña, a cincuenta leguas..., ¡que non é como defender Cuba desde España, daquela, nos Noventa! Todo está bloqueado, desasistido, que ata o Goberno roxo se foi para Valencia, ¡e nin con esas! Todo o resolvedes a tiros, ao bruto. ¿Que se move unha herbiña? ¡Tiro vai; e tanto pode ser un home coma un coello! Cando se usaba a esgrima, daquela, polo menos, a loita obrigaba a ser hábil, a ser áxil e manobreiro..., e non estes comandantes tripóns, expertos en coñac e só en coñac, que rebentan aos cabalos. Agora sóbense aos avións, e para iso instruídos polos alemáns, para deixar cae-las bombas coma quen descarga unhas caínzas de patacas, ao bruto, sexan obxectivos estritamente militares ou vivendas inocentes, que nin iso controlan, que non saben, ¡nin por aproximación!, onde se acubillan as cousas importantes, tal que as polvoreiras. ¿E para iso presumimos de ter un xenio que se chama Kindelán? ¡Kindelán estaba mellor do outro lado, indicándolles onde convén bombardear! O apuntador, meu Rodri, ¡que sempre é o apuntador o que ten máis mérito, en calquera obra escénica, que non hai artista que se saiba correctamente o seu papel!

-¿Ti, de apuntadora, de espía? ¡Non o verán os teus ollos, por moito que os escarrameles! ¿Internarse agora, agora que se trata dunha guerra definida, con este odio infernal, nesa manda de cans que é Madrid, tal que de limpadora dun Ministerio, ou cousa parecida, para recolle-los papeis envurullados...? ¡Herminia, faime o favor de cambiar eses libros de Historia por outros..., de cociña! Ademais, xa tes ese Picadillo que mercaches na Coruña; e tamén as receitas da Sección Feminina... ¡Que te poño a cociñar, mañá mesmo, sexa para min ou para a tropa; e con iso remátanse esas fantasías túas..., infantís! Muller, perdoa polo de infantil, que xa sei que non, pero é que iso de espiar en Madrid..., non se lle ocorre nin ao que asou a manteiga; nin á Neviñas, e mais é unha cría!

Aquela alusión á Neviñas era casualmente a mellor espora para incitar á Herminia. Encoraxouse, máis aínda:

-¡Xa me teño visto noutras, con outros lobos, e iso que daquela era unha inocente, unha burriña...!

-Si que mo dixeches; pero tamén me dixeches que se comeron aquelas ovellas... ¿Como eran? ¡Ah, si, mouras; cunha estrela branca! Daría calquera cousa, anos de vida, por verte, mesmo en foto, gardando aquelas ovellas na túa serra; ti, con eses aires que tes, innatos, naturais, de princesa exótica...! Eu imaxínote facilmente nun trono real, dando ordes, unha especie de Raíña Vitoria de Inglaterra, pero, ¿gardando ovellas, ou espiando...?

-¡Rodrigo, meu amor, non estou de chanza! ¡Agora non, que isto do que estamos falando éche moi serio, e non cabe a inhibición cando se pode facer algo para remediar, ou sequera para aliviar, unha tensión!

-Muller, penso que non, pero canto podamos facer de extraordinario, neste estado de cousas, é simplemente unha toleada, unha inconsciencia. Ademais tampouco sería factible..., a menos que un avión dos nosos te baixe, digamos que, cun adival, nunha hamaca, e te deixe en Madrid. ¿Nas ancas do cabalo de Espartero, váleche? ¡Para ti, que procedes do rural, alí, a cabalo, sería un bo sitio! ¿Váleche? ¡Deus, canto se ía rir Pasionaria; tomaríate por unha bruxa galaica, digna de morrer na fogueira!

-¡Bobo, máis que bobo! De chegado a Madrid tamén me ocuparía da nosa farmacia, que sabe Deus qué faría con ela ese toleirán, aquel Porfirio... Primeiro construímos e despois destruímos..., ¡precisamente o noso, o que tanto custou alzar!

-Non sigas, e durme, que acabarás facéndome...; ¿como se di en galego: rabiar ou rifar? Herminia, para de elucubrar, que cho pido por Deus, que nin sequera por broma me gusta esa fórmula! E logo que no Servizo de Información, no noso, xa terán conectado con algún Bellido que enlace coa Quinta Columna, e que, no seu momento, nos mostre por onde se debe chegar á Porta de Alcalá. ¡Veña, durme e cala, que xa está ben de soñar esperta, e ti non es unha baby!

-Rodri, a Porta de Alcalá..., ¡esa vea calquera! ¡Vena incluso os nosos aviadores, eses que todo o esmagan, indiscriminadamente! O caso é conectar coa Quinta Columna, se algo queda dela, antes de que os metan nesas checas que din que teñen. Penso que tan importante como sexa o que alí fagan, tan vixiados e tan perseguidos que estarán, serían as mensaxes, os recados, que puidesen mandarvos, para aquí, para Burgos, ao Cuartel Xeral..., que se non se fai algo que sexa atinado, algo eficaz, daquela, iso da toma de Madrid..., ad kalendas graecas!

-Remata, muller, que logo vai amencer, e temos que ir frescos, recuperados, ao laboratorio, que esa xentiña que temos alí, ¡ben o sabes!, ao menor descoido, cos seus despropósitos, son capaces de matar un batallón..., ¡na propia retagarda!

-¿Ves ti? ¡Sodes brutísimos, moito, tanto os militares coma os militarizados! –Picouno, de intención.

-Si que vexo, muller, incluso coa luz apagada. A ti non te vexo, pero pálpote, cachas frías. Por certo, que ti, unha moreniña encantadora, estás esbrancuxada de tanto encerro; tanto, que logo pareces unha monxa de clausura: ¡De aquí ao Laboratorio; do Laboratorio á Residencia; e da Residencia a este cuartucho tan cutre que logo parece unha cela...! Voute mandar a Villarcayo, con meus tíos, a tomar aqueles aires da serra, pois, xa que son bos para cura-los xamóns do porco, para os teus, así de tenriños... ¡figúrate!

Herminia non estaba para bromas, obsesionada coas privacións e cos perigos que estaría pasando a súa filla, naquel Madrid inaccesible:

-¡Boas noites, Rodri! ¡Dáme a man, que así comunícasme, transfíresme, enerxía e paz, polo menos algo diso, nesta maldita guerra!

-¡Adeus, amor! ¡Deica mañá! Pero soña comigo, muller, e deixa aos rojos tranquilos, ¡que por moito que lles falte, o seu San Martín non está lonxe! Ten paciencia, que xa caerán, ¡coma os muros de Xericó, mesmo a golpe de trompeta destes Regulares de Ceuta! ¡Oes, saíume poético! Eu, que tamén son Rodrigo, cando caia Valencia, la bien murada, daquela véñote buscar, aquí mesmo, a San Pedro de Cardeña..., ¡que tódalas guerras rematan!

-¡Esta fáiseme eterna; afellas que si! ¡Ai, meu Rodri, co tranquilos que estarán, arestora, aqueles pastores das serras de Lugo! ¡Nunca pensei que chegaría a terlles envexa...!

¡E tan eterna que se lle facía, coa Neviñas en Madrid, aquela filla secreta, o único segredo que tanto lle custaba gardar co seu ben amado Rodrigo! Eles, de casados, privándose de ter fillos, en espera da paz, e a súa propia filla no ollo do furacán, no miolo daquel conflito. Herminia desesperábase; e Franco, mentres, tan frío coma sempre, usando e abusando da súa baraka. Evidentemente, aqueles da República eran teimosos, moito; pero Franco, que niso era galego, máis aínda, así que a guerra ía para largo: unha guerra de muiñeiros, de trituradores. Herminia, na súa insignificancia persoal, na súa curta autovaloración, propúxose acurtala, polo menos aqueles trinta segundos, e de paso ve-la súa filla, que para quen contendeu co gansterismo italo-americano, coas súas trapisondas, -matinaba ela, refollando lembranzas- darse unha volta, ou un cento delas, polo Madrid rojo, sería coma un xogo, coma o xogo da billarda.

Iso se figuraba, impelida por aquela obsesión pertinaz e irresistible.
…/…