De pura cerna (43)

Non me contes nada, nada de nada, que nada quero saber!
Ao outro día, domingo. Igrexa parroquial de Montecubeiro..., que foi convento de frades cando a fixeron de nova! Iso di a canción, un poema de Lois do Cando, que de frades sempre foi, pero, a presente non é nova senón reconstruída, refeita, ¡Deus sabe cantas veces!

O convento, aquel convento–granxa, agro–gandeiro, dependente do de San Domingos de Lugo, vulgo, “A Nova”, amortallouse / amortallárono coa desamortización, que lles quitou os bens ás mans mortas, e non precisamente para dárllelos aos labregos, que non tiñan con que pagar as terras subhastadas, senón para enterralos na arca dos usureiros, dos poxadores, na daqueles terratenentes do colo amidonado, con tratamento de Don; unha burguesía acomodada, pero indolente e incapaz de crear riqueza rural, no rural, para o rural, porque, en xeral, xa a tiñan eles, de seu, no seu acomodo habitual, no urbano. Así xurdiron novos amos, aqueles absentistas, recadadores arrendatarios, parasitos en definitiva, espremedores daqueles caseiros de casa allea, que os frades, eles, polo menos eles, ¡dábanlles escola aos veciños do Couto!

A igrexa de San Cibrao ten un campanario sinxelo, liso, pero alto; ou máis ben, altivo. Cuadrangular, de tres pisos dobres, que fan seis; exento, esquinado coa igrexa parroquial; que foi construído así, dese xeito, en boa técnica, coma unha man alzada do propio convento dominicano, laborioso e orante, asemade, para alza-las campás ben alzadas, que do contrario os veciños, os labradores dos seus casaríos, encovados nos cubeiros deste país, non alcanzarían a oí-los toques imperativos: O das Misas de cedo, o da Maior..., espazadas para dar tempo a que chegasen aos casais os devotos da primeira..., ¡pois a facenda é a facenda, e dela vive a parroquia, Prior incluído! Despois están / estaban, aqueles toques do angelus: o de oración e mailo de ánimas, á tardiña. Sen esquece-las rogativas, os esconxuros, o repique das festas, o dobre dos enterros, o redobre do trono, o de rebato para avisar se había lume na parroquia..., e demais convocatorias e / ou alarmas, toques ben coñecidos daquela, todos eles de seu apremantes.

Montecubeiro, que os nativos sempre o dixeron por separado, como debe ser, cunha pausa intermedia, matizando os fonemas, os compoñentes, Monte Cubeiro, Monte dos Cubeiros, dos Cubeiros Monte..., compoñíase, ¡antes da súa ruína sociolóxica, antes do seu despoboamento!, de trinta e tres lugares, núcleos dispersos, irregulares, desde os casaríos illados, auténticas insuas, aos lugares de tipoloxía cerrada, de oito a dez veciños, como máximo.

Non obstante esta dispersión, case coloidal, na Misa Maior, na de doce, ¡palabras maiores! A mocidade, un predominio dela; as promesas en idade de merecer, ¡o máis animoso de cada casa! Para despois da Misa, particularmente da Maior, abría as portas aquela taberna tan aludida na primeira parte desta saga, a do Cuco, decana das outras, que por entón eran tres: ¡augardente e viño..., con auga da fonte! Para os cultos, ¡cultivo! Cultivo do outro, do deles: libros a préstamo, en cantidade e con variedade, na Biblioteca da Unión de Labradores, (Casa de Córneas, ou da Unión), fundación, institución paritaria de habaneiros e bonaerenses. Os abázcaros, coa excepción do Manuel, e poucos máis, adoitaban quedarse por aló, coas cigarras, ¡ou coas cigarreiras!, que eses, ao non lograr capital, xa non retornaron daquel enxame migratorio do primeiro terzo do XX.

A colecta da Unión para iso dos libros foi ubérrima, meirande cá do señor Cura, baixamáns incluídos, ¡que xa é dicir! Alí estaban aqueles centos de volumes, case que un milleiro, desde o Das Kapital, traducido e impreso na Arxentina, pero nin así, que nin o diaño era capaz de lelo, e menos, de entendelo, ata unhas Follas Novas, novísimas, da última edición, tanto, que aínda cheiraban á tinta, ¡e xa non fose ás rosas abrideiras do Pazo rosaliano, aquel de Lestrove!

En Vilar, nas abas do Pradairo, de volta da Misa Maior, da Grande, da Solemne, con un predicote que rematou así: ... y se recuerda a todos aquellos vecinos que aún no ofrendaron el fruto de los exconxuros que lo traigan, ellos mismos, a la Rectoral, en días de por semana, que vuestro Párroco tiene la egua preñada y no está para cargas. No se les esqueza que la intervención divina guarda sus cosechas, y que el Párroco es vuestro mediador ante Dios. Credo in unun Deo...

Moito cría aquel Cura, moitísimo; no divino pero tamén no humano: Nun só Deus, ¡o del!, e coma el, ¡feudal! Nunha misión mediadora, infalible, ¡a súa, a del! Nunha boa colleita, ¡a del!, que non dubidaba en acudir ás tullas dos veciños antes de que se lles esgotase o cereal, que a próxima colleita estaba de ferraña. E incluso aos décimos, e ás primicias..., ¡igualmente para el! Solapadamente percibidos, e iso a pesares de que aquela República aconfesional decretáraos en suspenso, definitivamente caducos, prescritos.
...

-¡Xa está aquí a miña nena, de volta da Santa Misa; volta da Misa e devolta de América, que ma devolveu Deus, e con ben, que non todos volven...! –Díxolles Silvina, anhélante, satisfeita daquela recuperación, abríndolles o portalón do curral para que entrasen, ata a mesmísima cociña, sen apearse das monturas.

-Si, mamaíña, aquí estou; sa e leda, moito..., ¡para darche un bico, outro, que os temos atrasados! ¡Ai, Deus, canto me levo acordado de ti nestes anos..., case tanto como da Nosa Nai do Ceo, que foi a que me devolveu, a que me sostivo en pé, a que non me deixou tolear!

Toño, no ínterim, encargouse de acomoda-las bestas; na súa casa, a deles, e na de Silvina, a do padrasto, que levaran as dúas. Quitoulles o aparello, substituído por unhas mantas vellas para empaparlles o suado. E de seguido presentouse na cociña, no intre en que a boa da señora estendía, na banca, dous mandís da tea, case que novos, que incluso os levaba á Misa, o mouro e mailo pardo, segundo se terzase, limpiños, para que pousasen neles aquela raíña e mailo seu abesouro, que algo así era como se estaba comportando, xesticulando, acenando, braceando, en pos da moza, ¡que nin que tivese élitros! Moito que rescatar, moito que validar, ¡tantos nervios...!

Silvina deulles conversa, ademais do asento, mesmo contiguos, que había que fomentar o seu achegamento, aquela recuperación serodia: animalos, facer calor de voda..., ¡que na casa do Toño, diso, silencio! Aparentemente impasibles, pero ben que lles gustaba aquela parcería, aquela adquisición dourada, ¡en pesos cubanos!, pero xa faría os medios aquel rapaz, que era o primeiro dos interesados, ¡en por si!

-¡Ai, ho, qué pronto fostes ao convento, co lonxe que está; esas costas...; e logo tanta xente coa que falar...!

¿Falar coa xente? ¡Mostrarse á xente, que iso era o propio de todo emigrante, maiormente os retornados con éxito, tal que a súa filla! Pero non llelo ía dicir claramente, que xa se entendía...

-Mamá, fomos e volvemos solos, que levamos as eguas, que ben nos viches, ¡a ámbolos dous!

-¡Si, muller, pero aínda así pouca atención lles botades aos nosos veciños, aos amigos...! ¡Tanta xente agardando pola nosa Herminia, preguntando por ela, a cotío! ¡Tiñades que agardar polos demais...!

-¡Mamá, non esaxeres, que iso que dis, o que é a cotío, coido que non sería!

A nai, disparando enquisas e lanzando información, todo asemade, sen pausas; pero a filla, melancólica, reservada, temendo que se lle escapasen, ou lle notasen, os seus segredos, con poucos desexos de espraiarse.

-¿E logo, que, qué había de novo por San Cibrao? O Cura, cando fai frío, ben se lle nota, que predica o menos posible. ¡E total, para qué, que nesta Parroquia, desde que manda a Unión, eses incrédulos, eses rebeldes que foron polo mundo, nin sei a qué, que ata sería para aprender picardías, nin á Garda Civil respectan...! Entre eles, con esas prédicas da política, e logo as tabernas, as tabernas e maila Unión, ao Cura pouco caso se lle fai. E ben que debe sufrir o pobre, ¡co mandón que é! O asunto é que eu trilaba por verte aquí, por terte aquí, que cos veciños xa falarás, muller, xa falarás, ¡que o tempo dánolo Deus!

-Mamá, tes razón, que por iso non se pode desperdiciar en lerias, sexan do cura ou dos fregueses.

-¡Conta, muller, que dá gusto oírte, que co Manuel falo pouco; e logo están os veciños, cada quen coas súas...!

-Mamaíña, se o querías ver, se me querías ver coa xente, ¡daquela, con non ir á de cedo...! Nesta, na Maior, moita xente, que nesta parroquia logo parecemos ovellas, ¡cada ano, súa cría, e por veces, xemelgos! Veña familia, veña ter familia, e despois que resolva o problema dos sobrantes esta emigración tan..., ¡antropófaga!

Silvina atentiña, coa boca aberta, pero nin así, que aquelas parrafeadas non eran do seu libro.

-Muller, non entendo nada diso que dis..., ¡maldito cousa! Será por iso que nos dicías que estudaches aló en Cuba, con aquela señora... Pero a min dáme igual, que sendo quen es, co que eduquei en ti..., ¡cousa mala non dirás, nin a dirás nin a farás!

-Mamaíña, contarlle algo a quen non estaba presente, a quen non viviu as circunstancias, non é cousa doada, que se hoxe foses connosco, daquela... ¡Pero deixémolo aí! O caso é que, aínda que paramos pouco, alí, no adro, moita xente me preguntou por ti. Algúns deberon vir de fóra, tal que para casar coas morgadas, que non os coñecín... ¡Eramos poucos e viñeron eses! Ata pensarán que non te levei comigo á Misa por culpa de ir cómoda, na besta da casa... Para a próxima levamos ao Manuel...; e nós, o Toño e mais eu, ¡pedaciños a pé, e outros andando! A mais diso, cómpre, apetéceme, ir e volver polos carreiros, polo atallo, ¡para non esquecelos! ¿Sabes qué cambiado está todo? E menos mal que se fai a cava para o trigo, para o nabal, para as aveas..., ¡que do que non, esta parroquia, selva pura! Pola beira das corredoiras moitísimo medraron esas árbores, que ben me lembro dalgunha, que non servía nin para xostrear nos ranchiños; pero, ao de hoxe..., ¡travesas!

Aquilo das árbores, para a Silvina, e a pesares do seu nome, era intranscendente; tantas había, tantas tiñan, nos cómaros, nas chousas, coroando os valados das corredoiras..., ¡que xa estorbaban! O asunto grande, o importante, era aquilo de que chegaran con noite, e nin case falaran, tan só unha aperta, grandísima, rebentando de emoción, iso si, á nai; e unha refrega cordial daquelas barbas hirsutas, de sábado, do Manuel. De cea, apenas cataron a bola, ¡e iso que era de pantrigo con torresmos! Un pediluvio para a viaxeira, con abundante sal, da gorda, daquela da matanza, por consello, por recomendación do Manuel, e, seguidamente..., ¡á cama!

Á cama para estirarse, que non para relaxarse, pois a Herminia montóuselle na mente una procesión sucesiva, caótica, de lembranzas; cousas superpostas, contrapostas, avivadas, reviradas, mesturadas na súa cabeciña, que a tiveron trasposta e incómoda, viaxando de aquí para alá, co mar de por medio, e así ata que cantou o galo...; ¡que si, que o oíu cantar para o día! Canto durmiu, canto se restableceu, foi unha insignificancia, xa co sol na ventá. Pero, tras do sábado vén o domingo, e co pracer de atoparse na súa casiña, cos seus, padrasto incluído, ¡Herminia, feliz!

-Mamá, esta tarde, cando Toño vaia a Mosteiro polas miñas maletas, daquela...; quero dicir, cando estea de volta, o primeiro que farei é repartir esas cousas que vos trouxen, que unhas veñen da propia Habana, pero outras merqueinas en Madrid. Con algún obsequio engadido dos meus curmáns, da Neves e do Nicasio...

-¿Traes algo para Manuel...? ¡Que non se vaia amouchar, que leva unha tempadiña de sosego! Téñoche que vivir con el, na mesma cama, e canto máis ledo estea, ¡mellor para todos!

-Si que o tiven presente, que incluso lle trouxen tabaco, oito ou dez caixas, ¡e todas, de Vuelta Abajo! ¡Do mellor!

-¡Ai, muller, iso soproucho o diaño, que traerlle fumes ao Manuel...! ¿Non che parece que xa ten demais?

-Mamá, co tabaco tráiolle unha faldriqueira de pesos, ¡en prata, ben lavadiños!, así que non sei cal deles se vai aledar máis, ese Cuco da taberna ou o noso Manuel.

-¡Esta condenada non perde das súas! Mira, muller, falade dos vosos lerios, entre tanto, que vou á palleira para fender unhas estelas, ben secas, que as vou tirar desas pólas que lle metemos á herba por debaixo, e agora, ao ir gastando no feo..., ¡coma se fosen esca!

Pouco leriaron, que Herminia non tiña ganas de falar, e Toño quedárase sen ideas, sen ideas exteriorizables, comunicables, que aló por dentro ben que matinaba nos xuros do seu inminente braguetazo. Cando volveu Silvina, coas estelas no seu mantelo, recachado para arriba:

-Sinto que aínda non viñese Manuel, que estará matinando que falamos del, á súa conta, ás súas costas..., ¡cousa que o leva o diaño!

-¿E logo, onde vai, que a estas horas, e sen besta, o que é na taberna...?

-¡Que cousas tes! Muller, non sexas maliciosa, que hai que facer pola paz. De mala gana, si, que ata me pareceu notar que hoxe quería quedarse aquí, na cociña, tras dos tizóns, á túa espera, para agora, ao volver da Misa..., pero o caso foi que me fixo caso, e foise coas ovellas, aí adiante, cara ao Río Pedroso.

-¿Daquela, mellorou? ¡Será a túa paciencia, que o abranda!

-¡Non cho sei! O que sei é que aceptou, sen rechiar, e deixoume aquí, na cociña, para facérvo-la parva.

Toño, coa pucha entre mans, facendo malabares con ela, xirándoa, ou colléndoa polo remate, de muíño, nervioso, con ganas de falar, que xa se consideraba inserto, entroncado, naquela familia, e quería, esixía, unha véla naquelas cerimonias do reencontro:

-Herminia, vai calando, -advertiulle, obsequioso, pero un tanto mandón, -que esta muller entretense, e non che dá posto a comida, que ben che dixen que iso de ir comungar nunha Misa de tan tarde, co cansada que vés, despois de tanta viaxe, por máis que o tren fose de cama, e sen probar cousa... ¡Vaste esgarecer!

-¿E logo, cómo é iso, non comestes nada na Casa do Cuco, ao saír da Misa; nin catro biscoitos...? ¡Se chega a estar por alí o Manuel, daquela invítavos! –A nai chiscoulle un ollo á filla para acentua-la broma.

Toño, que co Manuel seguía hostil, de poder a poder, por máis que ás veces disimulase, ou tentase disimular, a prol da señora Silvina:

-¡O de Manuel..., uf..., o de Manuel sería máis certo se fósemos uns descoñecidos, que esta xente maliciosa, estes tabernarios, vanse cos da feira e veñen cos do mercado; quere dicirse, cos forasteiros!

Herminia pasoullo por alto:

-Co xaxún estamos ámbolos dous, que Toño, coma o Manuel, danse de malos, pero despois, en frío, se lles rascas no peito, igual lles amosa un corazonciño... El tamén foi comungar, comigo, de par miña pola igrexa arriba, coma se fose un ensaio, que na Habana ensaian as vodas, ¡maiormente as da Catedral! ¿Sabíalo, mamá?

Toño, por alusións:

-Pois, si, ámbolos dous, ¡e non precisamente na taberna, nin coas rodas do muíño! Tratábase dunha Misa especial, de compromiso... ¿Como se di...?

A noiva, ao quite:

-¡Prenupcial! Supoño que vas por aí...

-¡Iso!

Silvina persignouse, lediña coma un paporroibo, case disposta a brincar de gozo, ¡na lareira que fose!

-¡Iso espero, meu Toño, iso espero, que sexa nupcial, que falta nos fará a todos que Deus vos bendiga, que hai que tirar para adiante, e criar unha familia, que unha vellez sen netos...; unha vellez sen netos é unha pobreza!

Houbo un gran silencio, atidos aos preparativos do lume e das potas. Pero Herminia tiña dous traballos, que na súa cabeciña, naquela cabeciña dos pelos mouros, brillantes, rizados, na que portara un veo negro para ir á Misa, que Toño pasou polo abrigo, pero, ¿o pucho “aligante”...? ¡De pucho, non; á igrexa, non; ata a voda, non, que o considerou un abuso, unha fachenda, un cebo para o qué dirán, que xa dirían abondo, demasiado, co que estaba á vista!

O remuíño seguíalle á Herminia, coma un batán, ¡zum, zum! Tiña que falar, tiña que falar en serio, tiña que deixarse daqueles tópicos, daquel falar por falar, daquelas bromas, daquelas parolas superficiais co Toño. Estaba no soarego dun casoiro, do seu... Ergo, era cousa de limpar as zocas para entrar con limpeza; se non con honestidade, polo menos con honradez, de portas abertas, que os segredos nun matrimonio son coma os vermes dentro das mazás, que acaban saíndo, e quítanlle mérito á froita; ¡polo menos, mérito!

Había que falar, tiña que falar. Si, en efecto; e despois diso, ¡o que Deus mandase! Unha confesión sincera, que tamén o fora aquela da Catedral, no 27, na escuridade case que absoluta, acolledora, discreta, reconfortante, daquel confesionario de caoba, ¡caoba negra! Aquelas naves baleiras, sen máis orellas que as daquel Curiña vello, ¡tan vello e tan comprensivo! A confesión matrimonial, a de Vilar..., ¡como non a fixese nunha cambeleira, ou polo postigo da porta...!

A rapaza lembrouse dunha lectura recente, nalgún libro que recollía un pensamento, un consello, daquel gran mallorquino, Raimundo Lulio, ou Lull: Confiesa tu pecado al que tenga conciencia del pecado, al que entienda de pecados, solamente al que entienda de pecados.

Aquel Toño, aquel mozo feito coa bros, con pouco cepillo e nada de lixa, pecador sería, pero..., ¿entendería de pecados? ¿Entendería, perdoaría, faríase cargo das circunstancias...? ¡Vaia dilema, ou máis ben, encrucillada!

A congoxa que lle entrou á Herminia foi grande, así que, co pretexto de que a molestaba o fume, e que saía para ve-los arredores, foise da cociña, pola aira adiante, entregándose de novo á súa posesión, ¿anxelical, demoníaca...? ¿Posesión, prisión, ou cárcere mental? Era unha cuestión de lealdade... ¿As noivas adoitaban ir de branco, non si? ¡Pois ela tiña que branquearse! Pero, ¿como...? ¡Na pía da sinceridade! Ía facelo, estaba decidida, que xa levaba tempo naquela matinación, con aquela preparación mental, iterativa, mais..., ¡ao achegarse a hora, temíalle ao parto! ¿Cortaríaselle a saliva, tería folgos para articular as palabras precisas, pero só as precisas, inserindo a súa situación persoal nos termos xustos, tal e como fora a súa caída, ou máis ben, a súa violación, sen que aquel taruguiño do Toño a tomase co signo cambiado, trascanteando, interpretando como prostitución o que foi realmente, de feito, unha desgraza, un abuso, lamentable? ¡Hai que poñerse no seu caso! Escóitate a ti mesma, Herminia, non te precipites, non desbarres; controla os nervios, e pondera que tratas cun home de pouco cultivo, que eses tales, coma os bois, poden ser nobres, poden, pero..., ¡turran, adoitan facelo!

Esta era, esta foi a súa conclusión, aínda que non a definitiva, pois as dúbidas roíana aló por dentro, ¡e xa non lle saísen á pel, visibles, inoportunamente visibles!

Na igrexa encomendárase á súa Virxe, á do Rosario. ¡Oh, si, aquela, que aquela si que era virxe! ¡Alba, incluso na vestimenta; de ouro bordada; herdanza dos frades, de cando aqueles dominicos eran ricos...! Herminia, non, que tiraba máis ben a morena, ¡unha morenaza! Rezoulle menos do que lle apetecía, pois, con tantos ollos tras súa, a igrexa chea, fisgándolle as posturas, aquela devoción, aquel recollemento... A soas, naquel intre, na eira, albiscou a cabezalla dun carro baleiro, recollido na boca da palleira, e aló se foi, para sentarse nel, ás escondidas, un anaquiño que fose, coas mans á cabeza. Tirou para fóra da súa medalliña; boa, boísima, de ouro, ¡iso tamén!, da súa Virxe nova, da cubana, da Caridade do Cobre, e encomendouse a ela, profundamente, con tódalas ganas, con tódalas esperanzas do seu desespero:

¡... pídocho por eses candelabros que te aluman en San Cibrao, que son aqueles que fomos comprar miña madriña e máis eu, na Habana, acabada de chegar; os mesmos, miña Virxe, os mesmos, que ben os vin hoxe...! ¡Mira que son pecadentos, mira que proceden do pecado, tal que eu, pero..., aluman, fante visible! Pois iso che pido, Naiciña do Ceo: luz, luz na miña mente, que non sei se me estarei metendo nun túnel, nun túnel meirande..., ¡cando o que pretendo é saír doutro, doutro túnel, esquecerme daquel Merton!

No entrementres, quedáranse na cociña a Silvina e mailo Toño, falando, cismando e comparando; tamén da leña seca, e da verde; da xuventude e do tempo, que ían ben arriba, e logo estaría o monte para cavar... Alleos por completo á loita anímica daquela rapaza tan sensible e tan escrupulosa. A nai, rutineira, obsequiosa, elemental, estaba, atopábase, moi lonxe daquelas circunstancias, daquelas matinacións, daquelas decisións, daquelas intimidades, daqueles remorsos da súa cubana. Como todas, ou case como tódalas nais dos emigrantes, idealizaba a vida estranxeira; barruntaba as cousas, pero non as vía vir, ¡nin coa imaxinación!

De volta ao lar, para xunto dos tizóns, dos tizóns e das trepias, coa pota enriba, na gramalleira, Silvina, sempre atenta a reactivar o lume, tódolos lumes:

-Rapaces, apartádevos un pouquiño que vou baixa-la mesa de levante; iso, para que non teñades que comer nas propias mans. Vouvos poñer estas fretes, que xa están, que cocín na manteiga, e daquela...

-¡Mamá, fixeches moito fume, e iso que a leña é boa! ¡Estas lareiras é o que teñen...! Haberá que ir pensando nunha cociña desas de ferro, que en Madrid chámanlles bilbaínas... ¿Empezaron a poñelas...? Próenme os ollos, outra vez...

-¡Ai, cata que si, bilbaínas...! Quen cha teñen, que viñeron poñérllela uns de Lugo, son os do Herdeiro... ¡Pero eles son eles! E diso dos ollos tamén me proen a min, na cociña e fóra dela, que ata será do moito que levo chorado, ¡por unhas e por outras...!

Naquelas angueiras, evocativas, comparativas, sentimentais en definitiva, que se sobrepoñían ao goce presente, á ledicia circunstancial daquel xuntoiro previsto, esperado, Herminia, redundante coas súas ideas, sen unha distensión que lle axudase a fuxir da súa melancolía naquela nova depresión:

-¡Mamaíña, cánto me lembrei de ti; de verdade, que eu podo responder por min! Todos estes anos, tantos que foron, sen o teu regazo para chorar xuntas, como faciamos daquela, ¡en tantas ocasións e por tantas cousas! Tantas desgrazas como levan entrado por esa porta, e iso que ben a temos adornada, polo San Xoán, no Lume Novo, cos bieiteiros, cos tróqueles, coas restras de pampillos...; ¡ti e mais eu, a dúo!

-Eu tamén, filla, eu tamén; maiormente cando viñan as túas cartas, con esas estampas, con eses selos tan bonitiños; e tan agarimosas, miña currusca, ¡co ben que sabes dicir as cousas...! Por máis que ás veces fuches dura co Manuel, sen decatarte de que as ía pagar eu, túa nai, ¡a súa compañeira! Iso entenderalo enseguida, ao casar co Toño, aquí presente, que te estaba esperando, gardándoche as ausencias, coma quen espera pola auga de Maio para soste-la herba, para soste-lo pan... Oxalá que non cheguedes a ter os fillos fóra da casa; que aprendan un oficio, pero aquí, para que non teñan que irse, para que non saian deste país, que por moito que traias ti, se dades en cargar de fillos, daquela..., ¡adeus fortuna!

As dúas mulleres entendían de ausencias, ¡como non!, pero o da filla fora máis cá iso: aquel cóctel, aquel cáliz amargo, avinagrado, o da separación familiar, aquela ausencia telúrica, aquela angustia vital; con tantos e por tantos imponderables e imprevistos, inimaxinables desde o seu Vilar. Unha angustia impoñente para a súa impotencia, para o seu illamento, carente de consellos doutos; evocadora, non daquela nai, non precisa e absolutamente daquela nai, senón dunha nai diferente, imposible, inexistente, idealizada, douta, estivese cerca ou lonxe, pero que fose capaz de ler, e de comprender, cartas, misivas, comunicacións abertas, sinceras, íntimas, reconfortantes. Cartas de coitas e de consellos, de ánimos concretos, ¡dos que tanto necesitara! Herminia aproveitouse daquel contexto para tentear o terreo que pisaba, para estuda-lo Toño, aquel ser un tanto primitivo e un moito insondable.

-¿Que dis de casar co Toño...? ¡Toño xa non me quere, que envellecín moito; demasiado para os meus anos, que xa parezo máis vella cá el! ¿Non si, rapaz? E logo está que me fixen unha señorita vacua, baldeira, que xa mo botou en cara..., ¡que igual non lle saio de xeito, ao seu! O caso é que, ademais de avelloada, estou reseca dos ventos da vida, daqueles furacáns caribeños... Iso á parte de que nestes anos el fíxose un home, un home de criterio, e ten outros coñecementos, outras experiencias, outro xeito de vivir... ¡Cousas, complicacións da nosa mocidade, das que ti, mamaíña, noutras circunstancias, pouco ou nada podes entender!

Toño calou, que non entendeu aquela alegación, propia desas rapazas que todo o aprenden nos libros. ¡Iso era o que pensaba el!

A nai, tampouco; menos aínda, pero aquela forma de falar da súa filla non lle chistou, que lle cheiraba a coqueteo, a regateo van. Aqueles rapaces, no seu namoro, ou no seu reacomodo, precisaban un empurrón, unha axuda; ¡no que ela entendía!

-Aquí Toño, e non é porque o teñamos de presente, agardando por ti, ¡tanto tempo!, éche un santo, daqueles de antes; un home redondo, feito e dereito, dunha peza... ¡Xa o verás! ¡Moito nos leva axudado, que moita forza che ten! Mira, non pasou mes que non viñese para preguntarme se precisaba cartos; dos teus, dicía; deses que che administra... ¡Xa o verás, e xa o gozarás! El, co que é, co que vale, e ti, co diñeiro de túa tía por dote, se é que algo che queda..., ¡cousa mellor, nin máis axeitada, imposible! ¡Non atoparás outro da túa medida, desde aquí ás Américas!

Para Silvina, con aqueles datos, abondaba; ¡chegaba e sobraba! ¡Un home rexo capaz de facerlle uns netos rexos! Todo o demais, ¡bobadas, amoríos dunha señorita sen experiencia de homes! Coa idade da Herminia, aquel rapaz de tanto xeito, tan sabido e tan coñecido, que nunca outros amores tivera; nin fillos naturais..., ¡que logo era un caso único en toda a rodeada! Facelo rabiar daquela maneira era un pecado; gravísimo, mortal, deses de confesión, e tiña que pararlle a lingua á filla, que deixase de molestalo con aquelas bromas, que por tales tomaba os seus dicires.

-¡Miña Herminia, cando leves por aquí dúas ou tres semanas xa verás o que é bo, que mellor escolma cá túa.., nin en toda a parroquia, co grande que é!

-¡Que non, mamá, que nada teño que ver, que nada teño que comparar! ¡Sempre o souben, desde a caneta! Este home, este veciño, este compañeiro da miña crianza, só se parece..., ¡só se parece a si mesmo!

Dixo e non dixo, que lle faltaba por ver a súa reacción ante os feitos consumados, ante os irreversibles, que nin case empezara a confesarse, salvo algunha que outra indirecta de tenteo, de análise psicolóxica, que ela estaba en pé, por moito que se asentase naquela banca de levante; digna, secreta, con medo de axeonllarse, humildade sine qua non para envorcar as súas fraquezas: ¡Confésoche, meu Toño, que pequei, gravemente; e foi pola miña culpa, por meterme a redentora...; por iso foi, principalmente por iso!

Pero Toño, a tal momento, estaba noutra galaxia, na súa, relambéndose co goce daquela conquista, ou por mellor, reconquista, así que inhalou forte, sacando o peito. O seu triunfo, aquela lotería, aquel braguetazo..., ¡para antes do verán! Pero había que vender o seu machismo, un machismo en uso, o de costume:
…/…